Парнякова Степанида Николаевна
Ааҕыы уруога, 3 кылаас
Уруок темата: Таптыыбын бары тыынар тыыннааҕы. Михаил Тролуков. Чыычааҕым.
Уруок тиибэ: Саҥа теманы билсии.
Учуутал сыала: Оҕолорго уус – уран айымньыны ааҕан, уйулҕа нөҥүө сиэр – майгы үтүө өрүттэрин олохсута үөрэнэр дьарыгы тэрийии.
Оҕо соруга: Уус – уран айымньы нөҥүө иэйиини уһугуннаран, олох араас көстүүтүгэр бэлэмнээх буолуу, сиэрдээх сыһыаҥҥа үөрэнии.
Уруок түмүктэрэ:
•Предмети үөрэтии түмүгэ: Ааҕар дьоҕуру сайыннарыы. Кэпсээн ис хоһоонун өйдөөн чаастарга араарыы.
•Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ:
•Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыл: Уруокка сыал-сорук туруорунар, үлэтин былаанныыр, түмүгүн сабаҕалыыр.
Билэр-кѳрѳр сатабыл: Саҥаны билэ – көрө сатыыр үөрүйэҕи ситиһии. Ааҕар дьоҕуру сайыннарыы. Кэпсээн ис хоһоонун өйдөөһүн.
•Бодоруһар сатабыл: Учуутал кэпсиирин, бииргэ үөрэнэр оҕолорун саҥатын болҕойон истэр, кэпсэтиигэ көхтөөхтүк кыттар, бэйэтин санаатын чопчу тиэрдэргэ кыһаллар, санаатын сааһылаан кэпсиир, саҥарар.
•Ытык өйдөбүлү иҥэрии түмүгэ:
Айылҕа киhи олоҕор улахан быhаарар суолтаны ылар күүс буоларын өйдөөһүн.
•Үчүгэйи уонна куһаҕаны араара үөрэнии. Бэйэ уонна атын киһи сыыһатын сыаналааһын. Дойдубут суруйааччыларын айымньыларын билсиһии, кинилэринэн киэн туттуу.
Туттуллар тэрил: Автор портрета.
I.Тэрээһин чааһа.
Үтүө күнүнэн! Чыычаахха – чыычаах чуопчаарар тыла,
Сүүрүккэ - сүүрүк сипсийэр тыла,
Этиҥҥэ – этиҥ эрчимнээх тыла –
Илгэлээх истиҥ ийэ тыл буолар. Төрөөбүт тылбытынан ааҕыы уруогун саҕалыыбыт. Бу уруокка эһиги туох эрэ саҥаны билиэххит, туохха эрэ үөрэниэххит диэн эрэнэбин.
II. Үөрэнэр соругу туруоруу.
2.1 «Ситиһии» түгэнэ.
1. Кушнир технологиятынан ааспыт уруокка ылбыт билиини хатылааһын.
Т. Сметанин, Я. Стручков. Төбөбөр кус сымыыттаабыта, өлөр суолтан бөрө быыһаабыта. Экспресс- ыйытык (20) буолуон сөп. С – сөбүлэһэбин, У – утарабын.
Ыйа, күнэ, айымньы аатын суруйаллар.
Хатылааһыҥҥа ыйытыылар:
1
-Оҕолор элбэх куобаҕы бултаабыттара.
2
-Аҕам сиэр атын миинэн, сааланан Курула диэн ааттаах көтөрдөөх күөлгэ кус ыта бардым.
3
-Өөр - өр мөхсөн - мөхсөн, хаҥас илиибин ороон таһаардым.
4
-Биэс - алта кус саам сыалыгар киирэрин кытта төлө тардан кэбистим.
5
-Мин кылгас баттахтаах этим.
6
-Мин баттаҕым тула хойуу бадараан хаппыт, ол иһин төбөм оройо оҥхойон хаалбыт.
-Иккиһин тутан көрбүтүм - үс эрэ сымыыт баар эбит.
-Хаста да куспун ылан сиэри гынан баран, тохтоотум.
-Аргыый харахпын аһан көрбүтүм - улахан баҕайы эһэ кэлэн турар эбит.
-Суунан, ыраастанан баран аһыы сылдьар аппын ылан миинним.
2. Эппиэттэрин бэрэбиэркэлэнии.
2.2 Оҕолору үөрэнэр сорукка салайыы: Суруйааччы портретын ыйыыр.
Бүгүн биһиэхэ ыалдьыттыыр Михаил Николаевич Тролуков. Михаил Николаевич 1924 сыл - ха Уус Алдан улууһун Хоро нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылааҕа. Кини дэгиттэр талааннаах киһи эбит. Ол курдук, электрик, механик, мебель сыаҕар маастарынан үлэлээбит. Тыа сирин олохтооҕун идэтин барытын баһылаабыт. Чиэһинэйдик, үчүгэйдик үлэлээн Правительство киниэхэ «Норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ» ааты иҥэрбит, орденнаах, хас да медаллардаах. Улуус бочуоттаах олохтооҕо. Ону таһынан кини суруйааччы. Бүгүн биһиги Михаил Тролуков «Чыычааҕым» диэн кэпсээнин билсиэхпит.
-Учуутал айымньыны ааҕыыта. Мүнүүтэ күүтэр.
Сорудах: - Хайдах олорон иһиттигит?
- Туох санааҕа кэллигит?
2.3 Кэпсээни болҕомтолоохтук, сыыһата суох ааҕарга кыһаллыахтааххыт.
2.4 Оҕолор искэ ааҕыылара.
2.5 Тылы байытыы:
Лүҥкүрэ - ...ыараан, хараҥаран, күлүгүрэн көһүн;
кирийдэ - бааргын биллэрбэт курдук сыт, сас;
моһуок - мэһэй, харгыс;
саарбах санаа ыалласта- туох эрэ куһаҕан буолтун сэрэйдэ;
суорума суолламмыттар - быстах өлүүгэ өл, быстах үйэлэн;
2.6 Айымньыны дорҕоонноохтук ааҕыы.
Бу айымньыны хас чааска араарыахха сөбүй? Толкуйдааҥ.
III. Үөрэнэр соругу толоруу.
-Бастакы чааһыгар туох ойууланар?
-Эһиги туох диэн ааттыа этигит?
-Иккис чааһыгар туох кэпсэнэрий?
-Аатта толкуйдааҥ.
-Үһүс чааска аатта толкуйдааҥ.
Оҕолор санааларын ырытыы, кэпсэтиһии.
1.Күн – дьыл уларыйыыта.
2.Сарсыардааҥҥы дьаарбайыы.
3.Иэдээн.
3.2.Түмүк оҥоруу.
3.4 Талан аахтарыы:
1) Этиҥнээх ардах хайдах саҕаланарын көрдөрөр миэстэни.
2) Автор ардах кэнниттэн айылҕаҕа, көтөргө - сүүрэргэ туох уларыйыы буолбутун ойуулуур миэстэтин.
3) Чыычаах айманар миэстэтин.
4) Автор тус санаатын, чыычаахха сыһыанын көрдөрөр миэстэтин.
IV. Бэйэ өйдөбүлүн сыаналаныы
1) Эһиги санааҕытыгар маннык түбэлтэ олоххо буолуон сөп дуо?
2) Маннык түбэлтэ тахсыбатын наадатыгар тугу гыныахха сөбүй?
3) Чыычаахтар суорума суолламмыттарыгар ким буруйдаах дии санаатыгыт?
4) Бу уруоктан эһиги туох түмүгү оҥостуоххутун сөбүй?
5) Маннык иэдээн аны тахсыбатын туһугар ханнык ис хоһоонноох плакат уруһуйдуоххутун сөбүй?
V. Дьиэҕэ үлэ:
С. 93, Кэпсээни ааҕан, чааһынан кэпсииргэ бэлэмнэнии.
Ааҕыы уруога, 3 кылаас
Уруок темата: Таптыыбын бары тыынар тыыннааҕы. Михаил Тролуков. Чыычааҕым.
Уруок тиибэ: Саҥа теманы билсии.
Учуутал сыала: Оҕолорго уус – уран айымньыны ааҕан, уйулҕа нөҥүө сиэр – майгы үтүө өрүттэрин олохсута үөрэнэр дьарыгы тэрийии.
Оҕо соруга: Уус – уран айымньы нөҥүө иэйиини уһугуннаран, олох араас көстүүтүгэр бэлэмнээх буолуу, сиэрдээх сыһыаҥҥа үөрэнии.
Уруок түмүктэрэ:
•Предмети үөрэтии түмүгэ: Ааҕар дьоҕуру сайыннарыы. Кэпсээн ис хоһоонун өйдөөн чаастарга араарыы.
•Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ:
•Бэйэни салайынар-дьаһанар сатабыл: Уруокка сыал-сорук туруорунар, үлэтин былаанныыр, түмүгүн сабаҕалыыр.
Билэр-кѳрѳр сатабыл: Саҥаны билэ – көрө сатыыр үөрүйэҕи ситиһии. Ааҕар дьоҕуру сайыннарыы. Кэпсээн ис хоһоонун өйдөөһүн.
•Бодоруһар сатабыл: Учуутал кэпсиирин, бииргэ үөрэнэр оҕолорун саҥатын болҕойон истэр, кэпсэтиигэ көхтөөхтүк кыттар, бэйэтин санаатын чопчу тиэрдэргэ кыһаллар, санаатын сааһылаан кэпсиир, саҥарар.
•Ытык өйдөбүлү иҥэрии түмүгэ:
Айылҕа киhи олоҕор улахан быhаарар суолтаны ылар күүс буоларын өйдөөһүн.
•Үчүгэйи уонна куһаҕаны араара үөрэнии. Бэйэ уонна атын киһи сыыһатын сыаналааһын. Дойдубут суруйааччыларын айымньыларын билсиһии, кинилэринэн киэн туттуу.
Туттуллар тэрил: Автор портрета.
I.Тэрээһин чааһа.
Үтүө күнүнэн! Чыычаахха – чыычаах чуопчаарар тыла,
Сүүрүккэ - сүүрүк сипсийэр тыла,
Этиҥҥэ – этиҥ эрчимнээх тыла –
Илгэлээх истиҥ ийэ тыл буолар. Төрөөбүт тылбытынан ааҕыы уруогун саҕалыыбыт. Бу уруокка эһиги туох эрэ саҥаны билиэххит, туохха эрэ үөрэниэххит диэн эрэнэбин.
II. Үөрэнэр соругу туруоруу.
2.1 «Ситиһии» түгэнэ.
1. Кушнир технологиятынан ааспыт уруокка ылбыт билиини хатылааһын.
Т. Сметанин, Я. Стручков. Төбөбөр кус сымыыттаабыта, өлөр суолтан бөрө быыһаабыта. Экспресс- ыйытык (20) буолуон сөп. С – сөбүлэһэбин, У – утарабын.
Ыйа, күнэ, айымньы аатын суруйаллар.
Хатылааһыҥҥа ыйытыылар:
1
-Оҕолор элбэх куобаҕы бултаабыттара.
2
-Аҕам сиэр атын миинэн, сааланан Курула диэн ааттаах көтөрдөөх күөлгэ кус ыта бардым.
3
-Өөр - өр мөхсөн - мөхсөн, хаҥас илиибин ороон таһаардым.
4
-Биэс - алта кус саам сыалыгар киирэрин кытта төлө тардан кэбистим.
5
-Мин кылгас баттахтаах этим.
6
-Мин баттаҕым тула хойуу бадараан хаппыт, ол иһин төбөм оройо оҥхойон хаалбыт.
-Иккиһин тутан көрбүтүм - үс эрэ сымыыт баар эбит.
-Хаста да куспун ылан сиэри гынан баран, тохтоотум.
-Аргыый харахпын аһан көрбүтүм - улахан баҕайы эһэ кэлэн турар эбит.
-Суунан, ыраастанан баран аһыы сылдьар аппын ылан миинним.
2. Эппиэттэрин бэрэбиэркэлэнии.
2.2 Оҕолору үөрэнэр сорукка салайыы: Суруйааччы портретын ыйыыр.
Бүгүн биһиэхэ ыалдьыттыыр Михаил Николаевич Тролуков. Михаил Николаевич 1924 сыл - ха Уус Алдан улууһун Хоро нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕа дойду улуу сэриитин кыттыылааҕа. Кини дэгиттэр талааннаах киһи эбит. Ол курдук, электрик, механик, мебель сыаҕар маастарынан үлэлээбит. Тыа сирин олохтооҕун идэтин барытын баһылаабыт. Чиэһинэйдик, үчүгэйдик үлэлээн Правительство киниэхэ «Норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ» ааты иҥэрбит, орденнаах, хас да медаллардаах. Улуус бочуоттаах олохтооҕо. Ону таһынан кини суруйааччы. Бүгүн биһиги Михаил Тролуков «Чыычааҕым» диэн кэпсээнин билсиэхпит.
-Учуутал айымньыны ааҕыыта. Мүнүүтэ күүтэр.
Сорудах: - Хайдах олорон иһиттигит?
- Туох санааҕа кэллигит?
2.3 Кэпсээни болҕомтолоохтук, сыыһата суох ааҕарга кыһаллыахтааххыт.
2.4 Оҕолор искэ ааҕыылара.
2.5 Тылы байытыы:
Лүҥкүрэ - ...ыараан, хараҥаран, күлүгүрэн көһүн;
кирийдэ - бааргын биллэрбэт курдук сыт, сас;
моһуок - мэһэй, харгыс;
саарбах санаа ыалласта- туох эрэ куһаҕан буолтун сэрэйдэ;
суорума суолламмыттар - быстах өлүүгэ өл, быстах үйэлэн;
2.6 Айымньыны дорҕоонноохтук ааҕыы.
Бу айымньыны хас чааска араарыахха сөбүй? Толкуйдааҥ.
III. Үөрэнэр соругу толоруу.
-Бастакы чааһыгар туох ойууланар?
-Эһиги туох диэн ааттыа этигит?
-Иккис чааһыгар туох кэпсэнэрий?
-Аатта толкуйдааҥ.
-Үһүс чааска аатта толкуйдааҥ.
Оҕолор санааларын ырытыы, кэпсэтиһии.
1.Күн – дьыл уларыйыыта.
2.Сарсыардааҥҥы дьаарбайыы.
3.Иэдээн.
3.2.Түмүк оҥоруу.
3.4 Талан аахтарыы:
1) Этиҥнээх ардах хайдах саҕаланарын көрдөрөр миэстэни.
2) Автор ардах кэнниттэн айылҕаҕа, көтөргө - сүүрэргэ туох уларыйыы буолбутун ойуулуур миэстэтин.
3) Чыычаах айманар миэстэтин.
4) Автор тус санаатын, чыычаахха сыһыанын көрдөрөр миэстэтин.
IV. Бэйэ өйдөбүлүн сыаналаныы
1) Эһиги санааҕытыгар маннык түбэлтэ олоххо буолуон сөп дуо?
2) Маннык түбэлтэ тахсыбатын наадатыгар тугу гыныахха сөбүй?
3) Чыычаахтар суорума суолламмыттарыгар ким буруйдаах дии санаатыгыт?
4) Бу уруоктан эһиги туох түмүгү оҥостуоххутун сөбүй?
5) Маннык иэдээн аны тахсыбатын туһугар ханнык ис хоһоонноох плакат уруһуйдуоххутун сөбүй?
V. Дьиэҕэ үлэ:
С. 93, Кэпсээни ааҕан, чааһынан кэпсииргэ бэлэмнэнии.
